ਕਹਾਣੀ : ਲੱਕੜਦੀਨ
ਆਥਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਟਹਿਲਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਸ ਕੱਚੇ ਪਹੇ ’ਤੇ ਕਦੇ ਹੀ ਕੋਈ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਾਹ ਅੱਗੋਂ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਨੀ ਸੀ ਜਾਂਦਾ, ਬਸ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਕੁ ਮੀਲ ਦੂਰ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ’ਚ ਜਾ ਕੇ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਕਮਾਲ ਦੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ’ਚ ਆ ਕੇ ਤਾਂ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਫ਼ਰ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਫੇਰ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰਾਹ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ, ਏਸ ਰਾਹ ’ਤੇ ਤਾਂ ਓਹੀ ਆਉਂਦਾ ਜੀਹਦੇ ਸਾਹ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਤੁਰਦੇ-ਤੁਰਦੇ ਮੈਨੂੰ ‘ਸਾਹ ਖਤਮ ਤੇ ਰਾਹ ਖਤਮ’ ਵਾਲਾ ਕਾਫ਼ੀਆ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਏਨੇ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜਾਂ ਪਾੜ ਰਹੇ ਲੱਕੜਦੀਨ ’ਤੇ ਪਈ, ਲੱਕੜਦੀਨ ਸਿਆਣੀ ਉਮਰ ਦਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੱਕੜਹਾਰਾ ਸੀ ਤੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ’ਚ ਲੱਕੜਾਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਹਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਇਆ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਹਾਲੇ ਮੈਂ ਉਸ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਸੀ ਪਰ ਉਹਦੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਪਰ ਉੱਠਦੇ ਕੁਹਾੜੇ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਲੱਕੜਾਂ ਪਾੜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਮੁਸਕਰਾ ਪਿਆ ਕਿ ਉਹ ਲੱਕੜਾਂ ’ਤੇ ਕੁਹਾੜਾ ‘ਹੂੰ’ ਕਹਿ ਕੇ ਮਾਰਦਾ ਹੋਣਾ, ਏਹ ਉਹਦੀ ਆਦਤ ਸੀ, ਉਹਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੇਰੀ ਚਾਲ ’ਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਤੇਜ਼ੀ ਆ ਗਈ, ਮੈਂ ਛੇਤੀ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸੁਣਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਕਮਾਲ ਦਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ, ਉਹਨੂੰ ਹਾਸ਼ਮ ਦੀ ਸੱਸੀ, ਪੀਲੂ ਦਾ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਕਿੱਸਾ ਰੂਪ-ਬਸੰਤ, ਗੁੱਗੇ ਪੀਰ ਦੀ ਜਨਮ ਕਥਾ, ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨੀ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਸੀ, ਜੇ ਉਹਦਾ ਮਨ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ’ਚੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਬੈਂਤ ਸੁਣਾ ਦਿੰਦਾ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਤਾਇਆ ਬੜਾ ਤੇਜ਼ ਦਿਮਾਗ਼ ਆ ਤੇਰਾ, ਕਿੰਨਾ ਕੁਛ ਯਾਦ ਆ ਤੈਨੂੰ’’ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਠੇਠ ਪੇਂਡੂ ਅੰਦਾਜ਼ ’ਚ ਕਿਹਾ, ‘‘ਓ ਕਾਕਾ ਕਾਹਦਾ ਤੇਜ਼ ਡਮਾਕ ਆ, ਜੇ ਡਮਾਕ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਡੀਸੀ-ਡੂਸੀ ਨਾ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਏਥੇ ਕਾਹਨੂੰ ਸਿਵਿਆਂ ’ਚ ਭੱਠ ਝੋਕਦਾ’’ ਉਹ ਹਰ ਸਵਾਲ ਦਾ ਐਸਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਅਗਲੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਵਿਰਾਮ ਜਿਹਾ ਲਾ ਦਿੰਦਾ, ਤੁਰਦਾ-ਤੁਰਦਾ ਹੁਣ ਮੈਂ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ’ਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਦੇਖ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਓਸ ਥੜ੍ਹੇ ’ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਮਜ਼ਲ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ‘‘ਹੋਰ ਸੁਣਾ ਤਾਇਆ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਆਂ’’ ਮੈਂ ਥੜ੍ਹੇ ’ਤੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠਦੇ ਹੋਏ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ,
‘‘ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋਣਾ ਕਾਕਾ, ਠੀਕ ਏ ਆਂ, ਤੂੰ ਦੇ ਖ਼ਬਰ, ਹੋਰ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਠੀਕ ਆ ?’’ ਉਹ ਉਦਾਸ ਜਿਹੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ’ਚ ਬੋਲਿਆ, ‘‘ਹਾਂ ਠੀਕ ਆਂ ਤਾਇਆ,’’ ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਇੱਕ ਠੰਢੇ ਹੋਏ ਸਿਵੇ ਦੀ ਰਾਖ ਦੀ ਢੇਰੀ ’ਤੇ ਪਈ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਵੱਲ ਉਂਗਲੀ ਕਰਕੇ ਪੁੱਛਿਆ, ‘‘ਤਾਇਆ ਇਹ ਕੀਹਨੂੰ ਦਾਗ ਲੱਗਿਐ, ਕਈ ਦਿਨ ਹੋਗੇ ਮੈਂ ਏਧਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਤੇ ਪਿੰਡ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਰੇ-ਜੰਮੇ ਦਾ ਪਤਾ ਵੀ ਨੀ ਲੱਗਦਾ, ਕੌਣ ਸੀ ਏਹ’’ ‘‘ਕੀ ਪਤਾ ਕਾਕਾ ਕੌਣ ਸੀ, ਮੈਂ ਨੀ ਕਿਸੇ ’ਤੇ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਾ, ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਲੱਕੜਾਂ ਵੇਚਣ ਤਕ ਮਤਲਬ ਰੱਖੀਦਾ, ਹਾਂ ਸੱਚ ਜਦ ਲੱਕੜਾਂ ਚਿਣਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਓਹਦਾ ਹੱਥ ਦੇਖਿਆ ਸੀ, ਫਿੱਕੀ ਜਹੀ ਮਹਿੰਦੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ’’ ਏਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕੌਣ ਹੋਊ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ’ਤੇ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ।
ਫਿਰ ਮੈਂ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, ‘‘ਤਾਇਆ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਕੀਹਦੀਆਂ ਨੇ ?’’ ਉਹਦੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ’ਤੇ ਪਈ ਤੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘‘ਇਹ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਨੇ, ਪਤਾ ਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਬਚਿਆ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ’’ ਉਹਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ‘‘ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਘੁੱਗੂ-ਘਾਂਗੜੇ ਜਹੇ ਕੀ ਮਾਰੇ ਹੋਏ ਨੇ ?’’ ਮੈਂ ਕਬਰਾਂ ’ਤੇ ਉਰਦੂ ’ਚ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਨਾਵਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਇਹ ਉੜਦੂ ’ਚ ਓਹਨਾ ਦੇ ਨਉਂ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਨੇ, ਨੂਰ ਮੁਹੰਮਦ ਤੇ ਸਰਦਾਰਾ ਖ਼ਾਨ,’’ ਉਹਨੇ ਦੱਸਿਆ, ਮੈਂ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ...

...

ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਰੂਰ ਇੰਸਟਾਲ ਕਰੋ ਸਾਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਐਪ