ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਕਿਰਪਾਨ ਬਹਾਦਰ
(ਭਾਗ-3)
ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1895 ਈ: ਪਿੰਡ ਉਦੋ ਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਹੁਕਮੀ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਭਾਈ ਰੱਤਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਚ ਮਾਪੇ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਦਰ ਦਰ ਤੇ ਭਟਕਦਿਆਂ ਯਤੀਮ ਹੋ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਰੁਲਦਾ ਰਿਹਾ।
ਜਦ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸੁਰਤਿ ਸੰਭਾਲੀ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਿਆਰ ਜਾਗਿਆ। ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਕੰਠ ਕਰ ਲਏ , ਬੜੇ ਸ਼ੌਂਕ ਦੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ। ਇਕ ਤੇ ਅੰਦਰ ਦਰਦ ਸੀ ਦੂਜਾ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਬੜੀ ਦਿਲ ਟੁੰਬਵੀਂ ਸੀ। ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਹਿਰਦਾ ਕੀਲ ਲੈਦੇ। ਅਜੇ ਮਸਾਂ ਦਸਾਂ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਜਦੋ ਇੱਕ ਦੀਵਾਨ ਚ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਦਿਆ , ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਧਾਰੋਵਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਬੱਚੇ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਜਥੇਦਾਰ ਜੀ ਦਾ ਮਨ ਮੋਹਿਆ ਗਿਆ। ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਬਾਦ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਾਕਾ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਕੀ ਆ ? ਨਾਮ ਦਸਿਆ , ਫਿਰ ਕਿਆ , ਤੇਰੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਬੜੇ ਵਡਭਾਗੇ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਸਾ ਪੁੱਤਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਮਾਂ ਪਿਉ ਬਾਰੇ ਸੁਣਦਿਆਂ ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧਾਅ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਕਿਹਾ ਮੇਰੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨਹੀਂ , ਮੈਂ ਯਤੀਮ ਹਾਂ। ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ ਤੇ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋ ਪਿਆ। ਮਾਸੂਮ ਬਾਲ ਦੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਹੋਰ ਪਿਗਲਿਆ , ਕਿਹਾ ਪੁਤਰਾ ਤੈਨੂੰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸੰਤਾਨ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦੁੱਖ।
ਅੱਜ ਤੋ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਮਿਹਰ ਕਰੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਕੱਟੇ ਜਾਣਗੇ। ਤੈਨੂੰ ਮਾਂ ਪਿਉ ਮਿਲਾਉ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਤ। ਬਸ ਉਸੇ ਦਿਨ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਧਰਮੀ ਪੁੱਤਰ ਬਣਾ ਘਰ ਲੈ ਆਏ ਘਰ ਚ ਮਾਹੌਲ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਦਾ ਸੀ ਸੋਨੇ ਤੇ ਸੁਹਾਗਾ ਹੋ ਗਿਆ।
1913 ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਰਹਿਤ ਬਹਿਤ ਚ ਏਨੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਸਨ ਕਿ ਆਸ ਪਾਸ ਜਦੋਂ ਕਿਧਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਚ ਖ਼ਾਸ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੋਣ ਹੁੰਦੀ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਤੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ। ਕਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਬੜਾ ਪਿਆਰ ਸੀ ਕਦੇ ਕਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਜੁਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਛੋਟੀ ਕਿਰਪਾਨ ਥੱਲੇ ਦੀ ਪਉਦੇ। ਫੌਜ ਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਨਿਤਨੇਮ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਤੇ ਰਹਿਤ ਬਹਿਤ ਦਾ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ। ਨਾਲ ਦੂਸਰਿਆਂ ਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ। ਨਾਲ ਦੇ ਸਾਥੀ ਆਪ ਨੂੰ ਕੱਟੜ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪੁਕਾਰਦੇ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੋ ਸਾਲ ਲੰਘੇ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੁਭਾਵਕ ਕਮਾਨ-ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਪਰੇਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਕੁੜਤੇ ਦੇ ਥੱਲਿਓਂ ਨੰਗੀ ਬਾਹਰ ਦੇਖ ਲਈ। ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਬਾਹਰ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਫੌਰਨ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਨੂੰਨ ਨਹੀਂ। ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਇਹ ਕਲਗੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਦਾਤ ਹੈ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਹੈ , ਸਦਾ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਹੇਗੀ। ਸੀਸ ਤੇ ਉਤਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਕਿਰਪਾਨ ਨਹੀਂ। ਪਲਟਨ ਦੇ ਹੋਰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸਮਝਾਇਆ ਪਰ ਆਪ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਾ ਮੰਨੀ। ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਹੇਠੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨੇ ਕਿਹਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਕਹਿ ਦੇਵੇ ਤੇ ਫਿਰ ਠੀਕ ਪਰ ਜੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਇਹਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਉਹ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ...

...

ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਰੂਰ ਇੰਸਟਾਲ ਕਰੋ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਨਾਮਾ ਐਪ