11 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਸਾਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਆਪਣਾ ਪੰਜ ਭੂਤਕ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ ਸਨ ਆਉ ਸੰਖੇਪ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਸਾਈ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਤੇ ਜੀ ।
ਸਾਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਇਕ ਰੂਹਾਨੀ ਦਰਵੇਸ਼ ,ਨੇਕ ਸੀਰਤ ਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਪੁੰਜ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸੂਫ਼ੀ ਸਨ । ਉਹ ਖਲੀਫਾ ਓਮਰ ਇਬਨ al-ਖਤਾਬ ਦੇ ਸਿਧੇ ਉੱਤਰ-ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਿੰਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਸੀਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਜੋ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪਛਮੀ ਹਦ ਹੈ । ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂਅ ਮੀਰ ਮੁਹੰਮਦ ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ।ਆਪ ਮੀਆਂ ਜੀਉ, ਸ਼ਾਹ ਮੀਰ ਖੁਆਜਾ ਮੀਰ, ਬਾਲਾ ਪੀਰ ਅਤੇ ਮੀਰ ਮੁਇਨੁਲ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਾਈ ਸ਼ਹੀਨ ਦਿਤਾ ਸੀਸਤਾਨ ਦੇ ਕਾਜ਼ੀ ਸੀ । ਆਪਜੀ ਦੇ ਦਾਦਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕਾਜ਼ੀ ਕਲੰਦਰ ਫਾਰੂਕੀ ਸੀ। ਆਪ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਫਾਤਿਮਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਾਜ਼ੀ ਕਾਦਨ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ, ਦੇ ਘਰ ਸਿੰਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਸੀਸਤਾਨ ‘ਚ ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ । ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਆਪਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1531 ਵਿਚ ਤੇ ਕਈ 1550 ਦਾ ਦਸਦੇ ਹਨ ।
ਆਪਜੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਕਾਜ਼ੀ ਬੋਲਣ , ਕਾਜ਼ੀ ਉਸਮਾਨ , ਕਾਜ਼ੀ ਤਾਹਿਰ ਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾ ਜਮਾਲ ਤੇ ਜ਼ਾਮੀ ਮਾਦੀਆ ਸਨ । ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਆਪ ਨੇ ਕੁਰਾਨ ਮਜ਼ੀਦ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਦੀਨੀਅਤ ਆਪਨੇ ਖੁਆਜਾ ਖਿਜਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜਾਈ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਹਿਬਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਜੰਗਲਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਭਟਕਦੇ ਰਹੇ । ਆਖਿਰ ਸਵੈਸਤਾਨ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਰਹਿਬਰ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸਦਾ ਨਾ ਸ਼ੇਖ ਖਜੂਰ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾ ਆਪਣੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਦੀ ਸੁਹਿਰਦ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਆਪਣੀ ਅਧਿਆਤ੍ਮਿਕ ਸਿਖਿਆ ਪੂਰੀ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਰਿਫ਼ ਬਣ ਗਏ । ਉਹ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਭੁਖੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਕਈ ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਭਗਤੀ ਕਰਦੇ ਗੁਜਾਰ ਦਿੰਦੇ ਥੋੜੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸਾਈ ਜੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਇਲਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੇਦਾਨੀਅਤ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਵਿਦਵਾਨ ਬਣ ਗਏ ਜਹਾਂਗੀਰ ਆਪਣੀ ਤੋਜਿਕੇ ਜਹਾਂਗੀਰੀ ਵਿਚ ਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੋਨੋ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਤੇ ਅਜਮਤ ਦੀ ਗਲ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦਾਰਾਸ਼ਿਕੋਹ ਇਨ੍ਹਾ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਸੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕੀ ਇਨ੍ਹਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾ ਦੀ ਮਈਅਤ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੇ ਪੜੀ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾ ਦੀ ਪਕੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੀ । ਹਾਲਾਂ ਕੀ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਸ਼ ਬਨਾਣ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਕੜੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਮੁਰੀਦ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੁਰੀਦਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਲਗਾਵ ਸੀ ਉਹ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੋਸਤ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸੀ ਸਾਈ ਜੀ ਨੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਾਦਾ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਮਹਿਮਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ :-
ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜਗ ਅਵਲ ਫਕੀਰ
ਭਈ ਮਰੀਦ ਟਕੇ ਅਵਲ ਫਕੀਰ
ਆਰਫ਼ ਕਮਲ ਖ਼ਬ ਕੀ ਖਾਨ
ਮਹਾਨ ਤਿਆਗੀ ਬਡੇ ਸੁਜਾਨ
ਉਹ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸਨ ਪਰ ਨਚਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਸੂਫੀਆਂ ਤੇ ਆਲਮਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਖ਼ਿਆਲ ਵਿਚ ਸ਼ਰੀਅਤ ,ਤਰੀਕਤ ਹਕੀਕਤ ਤੇ ਮਾਰਫਤ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਰਬ ਨਾਲ ਬੰਦਿਆ ਦੇ ਸਬੰਧਾ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਈ ਜੀ ਦੇ ਕਈ ਚੇਲੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕੁਝ ਜ਼ਿਕਰ ਯੋਗ ਹਨ , ਮੀਆਂ ਨਥਾ ਜਹੌਰੀ , ਖਵਾਜਾ ਬਿਹਾਰੀ ਤੇ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਆਦਿ । ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਆਪਣੇ ਤਾਮ-ਝਾਮ ਨਾਲ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਆਇਆ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ਨੇ ਰੋਕ ਲਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕੀ ਮੀਆਂ ਜੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਗੁਸਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਆਇਆ – ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਇਤਨੀ ਹੇਠੀ ਪਰ ਉਹ ਮੀਰ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਪੁਛਣ ਲਈ ਰੁਕ ਗਿਆ । ਜਦ ਉਹ ਅੰਦਰ ਗਿਆ ਮੀਰ ਜੀ ਕੋਲ ਸ਼ਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਮੀਰ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੀ ਮੈਂ ਚੌਕੀਦਾਰ ਇਸੇ ਵਾਸਤੇ ਰਖੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੁਤੇ/ ਲਾਲਚੀ ਲੋਕ ਇਥੇ ਨਾ ਆ ਸਕਣ ।
ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਸਿਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹੋ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਮਿਲੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਮਿਲਣੀ ਇਕ ਗਹਿਰੀ ਦੋਸਤੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਦੋ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤਾਂ ਦਾ ਮਿਲਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਲਿਕ ਦੋ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਵੀ ਮਿਲਨ ਸੀ । ਗੁਲਾਮ ਮੂੰਹੀਉ-ਦੀਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੂਟੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਵਰੀਖ -ਏ-ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਸ ਗਲ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰੀ ਹੈ ਕੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਦਾਆਵਤ ਤੇ ਮਿਆਂ ਮੀਰ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥਾਂ ਨਾਲ ਚਾਰ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵੱਲ ਚਾਰ ਇਟਾਂ ਰਖੀਆਂ ਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਇਟ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਵਿਚ ਰਖੀ ਡਾਕਟਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਓਫ ਸਿਖਇਜ੍ਮ ਵਿਚ ਇਸ ਗਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਿਕ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਇਕ ਅਨੋਖੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਆਗੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਵਿਤਰ ਤੇ ਸਰਬਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪਥਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਰਮ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਆਗੂ ਤੋਂ ਰਖਵਾਇਆ ਹੋਵੇ । ਉਸ ਵਕਤ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ, ਬੁਧ , ਜੈਨ ,ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਧਰ੍ਮਾ ਦੇ ਆਗੂ ਸਨ ਪਰ ਸਾਈ ਮਿਆਂ ਮੀਰ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਓਂ ਚੁਣਿਆ ।
ਸਾਂਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਕਾਦਰੀ ਫਿਰਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇਕ ਉਘੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਦਰਵੇਸ਼ ਸਨ। ਇੱਕ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸੂਫੀ ਪੀਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਬੀ ਨੂਰ ਦੇ ਵਰ੍ਸੋਏ ਇੱਕ ਉਚਕੋਟੀ ਦੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਪ੍ਰਸਤ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਖੂਬੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਰਾਜੇ-ਰੰਕ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਿੰਦੂ ਸਿਖ ਸਭਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਖਰੀ-ਖਰੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਡਾ: ਇਕਬਾਲ ‘ਅਸਰਾਰਏ-ਖੁਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ, ਮੀਆਂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦਾ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਅਤੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਫਤਹਿ ਲਈ ਦੁਆ ਕਰਨ। ਏਨੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਧਨ ਜਿਹਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮੀਆਂ ਜੀ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਚਰਨੀਂ ਰੱਖ ਕੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਉਸ ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਣ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿੱਕਾ ਉਸ ਦੀ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਹੈ। ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਨੇ ਉਸ ਗਰੀਬ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਹੱਕ-ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਇਥੇ ਬੈਠੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਸਿੱਕੇ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਲੋੜ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਕੋਲ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਇਆ । ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ‘ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਨਾਮਾ’ ਵਿੱਚ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠ ਬ੍ਰਹਮ-ਗਿਆਨੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਕਥਾ ਵਿੱਚ ਮੰਨੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਈਂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਨੂੰ ਮਸ਼ਵਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਮਨ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਕੂਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਦੇਵੇ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਕਰੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹੇ ।
ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜਦ ਗੁਰਗਦੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸੀ ਤਾਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾ...
...
ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਰੂਰ ਇੰਸਟਾਲ ਕਰੋ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਨਾਮਾ ਐਪ
