ਲੇਖਕ:-ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ

ਝੁੱਗੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਿਓ ਪੁੱਤ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਧੁਖ਼ਦੀ ਧੂਣੀ ਦੁਆਲੇ ਚੁੱਪਚਾਪ ਬੈਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਜਵਾਨ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਬੁਧੀਆ ਜੰਮਣ-ਪੀੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਕਰਕੇ ਤੜਫ਼ ਰਹੀ ਸੀ। ਥੋੜੀ ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਅਜਿਹੀ ਦਿਲ ਚੀਰਵੀਂ ਚੀਕ ਨਿਕਲਦੀ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਕਾਲ਼ਜਾ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਰਾਤ ਸੀ, ਕੁਦਰਤ ਸੰਨਾਟੇ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਪਿੰਡ ਹਨੇਰੇ ’ਚ ਖੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਘੀਸੂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਬਚਦੀ ਨੀ ਲੱਗਦੀ ਇਹ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਭੱਜ ਨੱਠ ’ਚ ਹੀ ਲੰਘ ਗਿਆ, ਜਾ ਦੇਖ ਕੇ ਤਾਂ ਆ ਜ਼ਰਾ।’’
ਮਾਧਵ ਖਿਝ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ‘‘ਮਰਨਾ ਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਮਰੇ, ਦੇਖ ਕੇ ਕੀ ਕਰਾਂ?’’
‘‘ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਾਹਲ਼ਾ ਹੀ ਪੱਥਰ ਦਿਲ ਹੈਂ! ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੱਸਦਾ ਖੇਡਦਾ ਰਿਹਾ, ਉਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਐਨੀ ਬੇਵਫਾਈ!’’
‘‘ਮੈਥੋਂ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਤੜਫ਼ਣਾ ਤੇ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰਨਾ ਦੇਖ ਨੀ ਹੁੰਦਾ।’’
ਚਮਾਰਾਂ ਦਾ ਟੱਬਰ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਦਨਾਮ। ਘੀਸੂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਆਰਾਮ ਕਰਦਾ। ਮਾਧਵ ਐਡਾ ਕੰਮਚੋਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਘੰਟਾ-ਘੰਟਾ ਚਿਲਮ ਪੀਣ ਨੂੰ ਲਾਉਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਦਿਹਾੜੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਜੇ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਵੀ ਦਾਣੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸੌਂਹ ਹੀ ਖਾ ਲੈਂਦੇ।
ਜਦੋਂ ਦੋ ਚਾਰ ਫਾਕੇ ਕੱਟਣੇ ਪੈਂਦੇ ਤਾਂ ਘੀਸੂ ਦਰੱਖਤ ’ਤੇ ਚੜਕੇ ਲੱਕੜਾਂ ਵੱਢਦਾ ਤੇ ਮਾਧਵ ਮੰਡੀ ’ਚ ਵੇਚ ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪੈਸੇ ਬਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਦੋਨੋ ਜਣੇ ਕੰਧਾਂ ਕੌਲ਼ੇ ਕੱਛਦੇ ਫਿਰਦੇ। ਜਦੋਂ ਫਾਕੇ ਦੀ ਨੌਬਤ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਫਿਰ ਲੱਕੜਾਂ ਵੱਢਦੇ ਜਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਭਾਲ਼ਦੇ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਦੀ ਕੋਈ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਸੀ, ਮਿਹਨਤੀ ਬੰਦੇ ਲਈ ਪੰਜਾਹ ਕੰਮ ਸਨ। ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਉਦੋਂ ਹੀ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਜਦੋਂ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਸਬਰ ਕਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਾ ਬਚਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਜੀਬ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ! ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਚਾਰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਾਇਦਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਲੀਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਪਣਾ ਨੰਗੇਜ਼ ਢੱਕਦੇ ਹੋਏ ਜੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ। ਗਲ਼ ਤੱਕ ਕਰਜ਼ੇ ’ਚ ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ। ਗਾਲ਼ਾਂ ਵੀ ਖਾਂਦੇ, ਕੁੱਟ ਵੀ ਸਹਿੰਦੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ। ਨਿਮਾਣੇ ਐਨੇ ਕਿ ਪੈਸੇ ਮੁੁੜਨ ਦੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਨਾ ਹੋਣ ’ਤੇ ਵੀ ਲੋਕ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜਾ-ਬਹੁਤਾ ਕਰਜ਼ਾ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਮਟਰ-ਆਲੂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਸਮੇਂ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ’ਚੋਂ ਮਟਰ ਜਾਂ ਆਲੂ ਪੱਟ ਲਿਆਉਂਦੇ ਤੇ ਭੁੰਨ ਕੇ ਖਾ ਲੈਂਦੇ, ਜਾਂ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਗੰਨੇ ਪੁੱਟ ਲਿਆਉਂਦੇ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਹਿ ਕੇ ਚੂਪਦੇ।
ਘੀਸੂ ਸੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹੰਢਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਧਵ ਵੀ ਲਾਇਕ ਸਪੁੱਤਰ ਵਾਂਗ ਪਿਓ ਦੇ ਪਦ-ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਹੋਰ ਵੀ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਧੂਣੀ ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠੇ ਆਲੂ ਭੁੰਨ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਖੇਤੋਂ ਪੁੱਟ ਲਿਆਏ ਸਨ। ਘੀਸੂ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਮਾਧਵ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿੱਦਣ ਦੀ ਇਹ ਔਰਤ ਆਈ ਸੀ ਉਸਨੇ ਇਸ ਖਾਨਦਾਨ ਨੂੰ ਬੰਨਣ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਚੱਕੀ ਪੀਹ ਕੇ ਜਾਂ ਘਾਹ ਖੋਤ ਕੇ ਉਹ ਸੇਰ ਕੁ ਆਟੇ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਬੇਗੈਰਤਾਂ ਦਾ ਨਰਕ ਭੋਗਦੀ ਸੀ। ਜਿੱਦਣ ਦੀ ਉਹ ਆਈ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਹੋਰ ਵੀ ਆਲਸੀ ਅਤੇ ਆਰਾਮਪ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਆਕੜਾਂ ਵੀ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਲਈ ਸੱਦਦਾ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਆਕੜ ਕੇ ਦੁੱਗਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਮੰਗਦੇ। ਉਹੀ ਔਰਤ ਅੱਜ ਜੰਮਣ-ਪੀੜਾਂ ਨਾਲ਼ ਮਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਸਨ ਕਿ ਕਦੋਂ ਉਹ ਮਰੇ ਤੇ ਇਹ ਅਰਾਮ ਨਾਲ਼ ਸੌਂਣ।
ਘੀਸੂ ਨੇ ਆਲੂ ਕੱਢਕੇ ਛਿੱਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਜਾ ਕੇ ਦੇਖ ਤਾਂ ਸਹੀ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ ਉਸਦਾ? ਕੋਈ ਕਸਰ-ਕੁਸਰ ਤਾਂ ਨੀ ਹੋਗੀ? ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਸਿਆਣਾ ਵੀ ਆਉਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਮੰਗਦੈ!’’
ਮਾਧਵ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਅੰਦਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਘੀਸੂ ਨੇ ਆਲੂਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹੜੱਪ ਲੈਣਾ ਹੈ। ਅਖੇ, ‘‘ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਡਰ ਲੱਗਦੈ।’’
‘‘ਲੈ, ਡਰ ਕਾਹਦਾ, ਮੈਂ ਬੈਠਾ ਤਾਂ ਹਾਂ!’’
‘‘ਫਿਰ ਤੂੰ ਹੀ ਦੇਖ ਲੈ ਜਾ ਕੇ?’’
‘‘ਮੇਰੀ ਜਨਾਨੀ ਜਦ ਮਰੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਹਿੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਤੇ ਨਾਲ਼ੇ ਮੈਥੋਂ ਉਹਨੂੰ ਸੰਗ ਨੀ ਆਊਗੀ? ਜਿਹਦਾ ਕਦੇ ਮੂੰਹ ਨੀ ਦੇਖਿਆ, ਅੱਜ ਉਸਦਾ ਉੱਧੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸਰੀਰ ਦੇਖਾਂ! ਉਹਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਸੁੱਧ-ਬੁੱਧ ਹੋਣੀ ਐ। ਮੈਨੂੰ ਦੇਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਖੁੱਲ ਕੇ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰਨੋਂ ਵੀ ਔਖੀ ਹੋਜੂ।’’
‘‘ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸੋਚ ਰਿਹਾਂ ਬਈ ਜੇ ਕੋਈ ਜਵਾਕ-ਜੱਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਸੌਂਫ, ਗੁੜ, ਤੇਲ ਘਰੇ ਤਾਂ ਕੱਖ ਵੀ ਹੈ ਨੀ’’
‘‘ਸਭ ਕੁਝ ਆ ਜਾਊ। ਰੱਬ ਦਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਨੀ ਦਿੰਦੇ, ਉਹੀ ਕੱਲ ਨੂੰ ਆਪ ਸੱਦ-ਸੱਦ ਕੇ ਦੇਣਗੇ। ਮੇਰੇ ਨੌਂ ਮੁੰਡੇ ਹੋਏ, ਘਰ ’ਚ ਕਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਰੱਬ ਨੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇੜਾ ਪਾਰ ਲਾਇਆ ਹੀ ਹੈ।’’
ਜਿਹੜੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਮੁੁਕਾਬਲੇ ਉਹ ਲੋਕ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦਾ ਲਾਹਾ ਖੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਅਜਿਹੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕਹਾਂਗੇ ਕਿ ਘੀਸੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿਆਣਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਹੀਣ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਬੈਠਕਬਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਦਨਾਮ ਮੰਡਲੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਲ਼ਿਆ ਸੀ। ਹਾਂ ਉਹਦੇ ਵਿੱਚ ਐਨੀ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੈਠਕਬਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਮੰਡਲੀ ਦੇ ਸਰਗਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਸ ’ਤੇ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਉਂਗਲੀ ਚੁੱਕਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਐਨੀ ਕੁ ਤਾਂ ਤਸੱਲੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਬੁਰੇ-ਹਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਰਗੀ ਲੱਕ-ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਸਰਲਤਾ ਦਾ ਲੋਕ ਫਾਇਦਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਚੱਕਦੇ।
ਦੋਵੇਂ ਆਲੂ ਕੱਢ ਕੇ ਗਰਮ-ਗਰਮ ਹੀ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੱਲ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਧਾ। ਐਨਾ ਸਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢੇ ਹੀ ਕਰ ਲਈਏ। ਕਈ ਵਾਰ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਸੜ ਗਏ। ਛਿੱਲੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਆਲੂ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸਾ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ ਨਾ ਲੱਗਦਾ ਪਰ ਦੰਦਾਂ ਹੇਠ ਚੱਬਦਿਆਂ ਹੀ ਅੰਦਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਜੀਭ, ਹਲ਼ਕ, ਅਤੇ ਤਾਲ਼ੂਏ ਨੂੰ ਫੂਕ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਭਖ਼ਦੇ ਕੋਲੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ’ਚ ਰੱਖਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ੈਰੀਅਤ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ। ਉੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਠੰਢਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਨ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਨਿਗਲ਼ ਜਾਂਦੇ। ਭਾਵੇਂਕਿ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਤੁਰਦੇ।
ਘੀਸੂ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਬਰਾਤ ਯਾਦ ਆਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾਅਵਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਜਿਹੜੀ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਮਿਲ਼ੀ ਸੀ, ਉਹ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਲਾਇਕ ਗੱਲ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਤਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘‘ਉਹ ਦਾਅਵਤ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੀ। ਮੁੜ ਕੇ ਕਦੇ ਫਿਰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਖਾਣਾ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ਿਆ। ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਪੂੜੀਆਂ ਵਰਤਾਈਆਂ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ! ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਸਭ ਨੇ ਪੂੜੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਖਾਲਸ ਘਿਉ ਦੀਆਂ! ਚਟਣੀ, ਰਾਇਤਾ, ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਸਾਗ, ਇੱਕ ਚਟਪਟੀ ਤਰੀ, ਦਹੀਂ, ਮਿਠਾਈ। ਹੁਣ ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾਅਵਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸਵਾਦ ਆਇਆ! ਕੋਈ ਰੋਕ ਟੋਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਚਾਹੋ ਜਿੰਨੀ ਮਰਜ਼ੀ ਖਾਓ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਐਨਾ ਖਾਧਾ, ਐਨਾ ਖਾਧਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਾ ਪੀ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਵਰਤਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਕਾਹਨੂੰ ਟਲ਼ਦੇ ਸੀ, ਪੱਤਲ ’ਚ ਗਰਮ-ਗਰਮ, ਗੋਲ਼-ਗੋਲ਼ ਕਚੌਰੀਆਂ ਰੱਖ ਜਾਂਦੇ। ਬਥੇਰਾ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰਦੇ ਕਿ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ, ਪੱਤਲ਼ਾਂ ’ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਰੱਖ ਰੋਕਦੇ, ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਬਸ ਵਰਤਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੂੰਹ ਧੋ ਲਿਆ ਤਾਂ ਪਾਨ-ਇਲਾਇਚੀ ਵੀ ਮਿਲ਼ੀ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਪਾਨ ਲੈਣ ਦੀ ਸੁੱਧ ਕਿੱਥੇ ਸੀ! ਖੜਾ ਤਾਂ ਹੋ ਨੀ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਬਸ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੰਬਲ ’ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਐਸਾ ਦਰਿਆ-ਦਿਲ ਸੀ ਉਹ ਠਾਕੁਰ!’’
ਮਾਧਵ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਸਵਾਦ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਭੋਜ ਨਹੀਂ ਖਿਲਾਉਂਦਾ।’’
‘‘ਹੁਣ ਕੀਹਨੇ ਖਿਲਾਉਣਾ? ਉਹ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੋਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਫ਼ਾ ਹੀ ਸੁੱਝਦਾ ਬਸ। ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀ ’ਚ ਖਰਚਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਮਰਨ-ਭੋਗ ’ਤੇ ਖਰਚਾ ਨਾ ਕਰੋ! ਕੋਈ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲ਼ਾ ਹੋਵੇ ਬਈ ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਐਨਾ ਮਾਲ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲਿਜਾਣਾ ਕਿੱਥੇ ਐ! ਲੁੱਟਣ ’ਚ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਂ, ਖਰਚੇ ’ਚ ਬੱਚਤ ਸੁੱਝਦੀ ਹੈ।’’
‘‘ਤੂੰ ਵੀਹ ਕੁ ਪੂੜੀਆਂ ਤਾਂ ਖਾ ਹੀ ਲਈਆਂ ਹੋਣੀਆਂ?’’
‘‘ਵੀਹ ਤੋਂ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਖਾਧੀਆਂ ਸੀ।’’
‘‘ਮੈਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਹ ਖਾ ਜਾਂਦਾ।’’
‘‘ਪੰਜਾਹ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਨੀ ਖਾਧੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ। ਹੱਟਾ ਕੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਤੂੰ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਅੱਧਾ ਵੀ ਨੀ ਹੈਂ।’’
ਆਲੂ ਖਾ ਕੇ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਧੂਣੀ ਕੋਲ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਧੋਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲੈ ਕੇ, ਗੁੱਛਾ-ਮੁੱਛਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਸੌਂ ਗਏ। ਜਿਵੇਂ ਦੋ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਅਜਗਰ ਕੁੰਡਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਪਏ ਹੋਣ।
ਬੁਧੀਆ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਤੜਫ਼ ਰਹੀ ਸੀ।

ਸਵੇਰੇ ਮਾਧਵ ਨੇ ਝੁੱਗੀ ’ਚ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ, ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਠੰਡੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਮੱਖੀਆਂ ਭਿਣਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪਥਰਾਈਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਝਾਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਰਾ ਜਿਸਮ ਧੂੜ-ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ਼ ਲਥਪਥ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਬੱਚਾ ਮਰ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਾਧਵ ਭੱਜਦਾ ਹੋਇਆ ਘੀਸੂ ਕੋਲ਼ ਆਇਆ। ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਲੇਰਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਪਿੱਟ ਪਿੱਟ ਕੇ ਸਿਆਪਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੇ ਰੌਲ਼ਾ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਭੱਜੇ-ਭੱਜੇ ਆਏ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਬਦਨਸੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗੇ।
ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੋਣ-ਪਿੱਟਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਫ਼ਨ ਅਤੇ ਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਫਿਕਰ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਪਰ...

...

ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਰੂਰ ਇੰਸਟਾਲ ਕਰੋ ਸਾਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਐਪ