ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਪੱਟੀ (ਤਰਨਤਾਰਨ)

ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂ ਕਸਬੇ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਉਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਦਕਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਮਨਾਂ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਮੋਹਰ ਛਾਪ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਪੱਟੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਹੈ- ਪੱਟੀ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹਦੀ।
ਕੋਈ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਫ਼ਕੀਰ ਸੀ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ। ਉਸ ਦਾ ਮੋਰਾਂ ਵਾਲਾ ਤਕੀਆ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਪੱਟੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ‘ਤੇ ਵਸੇ-ਰਸੇ ਪਿੰਡ ਆਸਲ ਲਾਗੇ ਸਾਈਂ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣਾ ਤਕੀਆ ਬਣਾਇਆ। ਚਹੁੰ-ਕੂਟ ਉਸ ਦੀ ਬੜੀ ਮਾਨਤਾ ਸੀ।
ਪਿੰਡ ਆਸਲ ਦੀ ਇੱਕ ਹਸੀਨ ਜੱਟੀ ਨੇ ਸਾਈਂ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ‘ਤੇ ਸਿਰ ਧਰ ਕੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਿੱਖਿਆ ਮੰਗੀ। ਸਾਈਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਰੱਬ ਤੋਂ ਦੁਆ ਮੰਗੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕੁਝ ਸਮਝ ਨਾ ਪਈ ਕਿ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਵੇਸ਼ ਇਸ ਹਸੀਨਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਾਬਲ ਵਾਂਗ ਅਸੀਸ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਕੇ ਹਕੀਕੀ ਦੀ ਥਾਂ ਇਸ਼ਕ ਮਜ਼ਾਜੀ ਨੇ ਡੇਰਾ ਚਾਅ ਲਾਇਆ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ-ਕੁੱਟਿਆ ਤੇ ਜੱਟੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਟੋਟੇ-ਟੋਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਸਾਈਂ ਨੇ ਸੱਤ ਦਿਨ ਨਾ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ, ਨਾ ਅੰਨ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਲਾਇਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਵਰਦਗਾਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਬਦ-ਦੁਆ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਆਸਲ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਉਜੜੇਗਾ। ਇਹ ਗੱਲ ਕਸੌਟੀ ‘ਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਲਕੀਰ ਵਾਂਗ ਸੱਚ ਸਿੱਧ ਹੋਈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ। ਅਸ਼ੁਭ, ਅਮੰਗਲ ਤੇ ਅਨਿਸ਼ਟ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਹੈ। ਭਿਰਗੂ ਜੋਤਸ਼ੀ ਠੀਕ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ- ‘ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਲਾਂ-ਕਾਂ ਉੱਡਣਗੇ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੋਹਤਬਰ ਲੋਕਾਂ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਸਲ ਦਾ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਫਾਤਿਆ ਪੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਮੀਲ ਕੁ ਦੀ ਵਿੱਥ ‘ਤੇ ਸਾਈਂ ਦੇ ਤਕੀਏ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨਵਾਂ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਖ਼ੈਰ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਪੱਟੀ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ ਦੀ’ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ।

ਮਿਸਲ ਬੰਦੋਬਸਤ ਸੰਨ 1862 ਮੌਜ਼ਿਆ ਪੱਟੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਤੱਸਮੀਆ ਵੀ ਇਸ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਪੱਟੀ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ ਦੀ’ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪੱਟੀ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1930 ਦੀ (ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖੀ) ਐਫ.ਆਈ.ਆਰ. ਦਰਜ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ- ‘ਅਸਲ ਕਸਬਾ ਕਾ ਨਾਮ ਪੱਟੀ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ ਦੀ, ਥਾਂ। ਮਗਰ ਬਿਗੜਤਾ-ਬਿਗੜਤਾ ਹੂਆ ‘ਪੱਟੀ’ ਹੋ ਗਿਆ। ਔਰ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ ਕੀ, ਨਾਮ ਬਲਜ੍ਹਾ ਲੰਬਾ ਹੋਨੇ ਕੇ ਜਾਤਾ ਰਹਾ। ਅੱਬ ਬੀ ਤਕੀਆ ਹੈਬਤ ਸ਼ਾਹ ਮੋਰਾਂ ਵਾਲਾ ਪੱਟੀ ਕੇ ਰਾਸਤਾ ਆਸਲ ਪਰ ਜਾਨਬ ਜਨੂਬ ਵਾਕਿਆ ਹੈ। ਇਸੀ ਕਸਬਾ ਕੇ ਅਸਲ ਮਾਲਕ ਮੁਗ਼ਲ ਥੇ। ਮਗਰ ਅਯਾਸ਼ੀ ਕੀ ਵਜ੍ਹਾ ਸੇ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਬਿਗਾੜ ਲੀ। ਇਸ ਵਕਤ ਹਿੰਦੂ ਅਹਿਸਾਬ ਬੀ ਪੱਟੀ ਮੇਂ ਮਾਲਕ ਹੈਂ। ਸ਼ਰਾਰਤ ਕੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਸੇ ਹਿੰਦੂ ਔਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਕਮ ਨਹੀਂ।’

ਮੁਲਕ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਕ ਪੱਟੀ ਉਤੇ ਅਜਿਹੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦਾ ਗਲਬਾ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਜਵਾਈ ਭਾਈ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ੀਰਾਜ਼ਾ ਬਿਖਰਦਾ ਗਿਆ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਪੱਟੀ ਵਿਚੱ ਮਿਰਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪਤਲੀ ਪੈਂਦੀ ਗਈ। ਮਿਰਜ਼ਾ ਸੱਯਾਉੱਲਾ ਦਾ ਜੋ ਹਸ਼ਰ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੇਦਨਾ ਦਾ ਕੰਢਾ ਬੜਾ ਦੁਖਦਾਈ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਖਾਨਦਾਨ ਦਾ ਜ਼ਵਾਲ ਇਸ ਹੱਦ ਤਕ ਪੁੱਜ ਗਿਆ ਕਿ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਕੋਠੀ ਕਸੂਰ ਨਿਵਾਸੀ ਲਾਲਾ ਬਲਾਕੀ ਸ਼ਾਹ ‘ਮਿੱਟੀ-ਪੁੱਟ’ ਕੋਲ ਗਹਿਣੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰੋਅਬ-ਦਾਬ ਤੇ ਤਕੱਬਰ ਦਾ ਇਹ ਹਾਲ ਕਿ ਰੱਸੀ ਸੜ ਗਈ, ਵਲ ਨਾ ਗਿਆ। ਬਲਾਕੀ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੱਠ-ਧਰਮੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਿਰਦਈ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ। ਉਹ ਕੋਠੀ ਨੀਲਾਮ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਲੈ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਗੜੀ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਾਹਵੇਂ ਰੱਖ ਕੇ ਖਿਮਾ ਮੰਗੀ। ਬਲਾਕੀ ਸ਼ਾਹ ‘ਮਿੱਟੀ ਪੁੱਟ’ ਠਹਿਰਿਆ ਪੱਕਾ ਬਾਣੀਆ, ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ‘ਤੇ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਠੂਠਾ ਫੜ ਕੇ ਭਰੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਪੈਸੇ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਤਾਂ ਅਸਲ ਤੇ ਵਿਆਜ ਸਭ ਕੁਝ ਮੁਆਫ! ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦ-ਖਲਾਸੀ ਲਈ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਪਈ।
ਇਹ ਗੱਲ ਕੋਈ ਲੁਕੀ-ਛੁਪੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਮਿਰਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਜਾਮ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਅੱਯਾਸ਼ੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਅਜਿਹੀ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਦਾ ਰੰਗ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਜਦ ਕਈ-ਕਈ ਰਾਤਾਂ, ਖ਼ਬਰੇ ਕਿਸ-ਕਿਸ ਨਰਤਕੀ ਦਾ ਰਕਸੋ ਸਰੂਦ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆ ਦਿੰਦਾ! ਭਾਵੇਂ ਪੱਟੀ ਦੇ ਖੱਤਰੀ ਮਹਾਜਨ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਮਗਰੋਂ ਘਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸੁਆਣੀ ਜਾਂ ਕੰਜਕ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸਨ ਦਿੰਦੇ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਕਿ ਪੱਟੀ ਦੇ ਮਿਰਜ਼ੇ ਪੱਟੀ ਦੀ ਹਰ ਧੀ-ਭੈਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧੀ-ਭੈਣ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੀਨ-ਇਮਾਨ!
ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੰਦਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਮਨ ਹੋ ਕੇ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਦੀ ਕਾਰਾਗਰੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਉ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਆਨੰਦ ਦਾ ਵਰ, ਸੁਣੱਪ ਦਾ ਵਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਉਤੇ ਬੇਗਿਣਤ ਧਾਰਾਂ ਨਾਲ ਏਨਾ ਵੱਸੇਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਕੇ ਖੀਵੇ ਹੋ ਜਾਉਗੇ। ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਿਚਲੀ ਮਨ-ਮੋਹਨੀ ਕੁਦਰਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੈਂਕੜੇ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਮੋਹਿਤ ਕਰੇਗੀ। ਨਵੀਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਗਾ ਦੇਵੇਗੀ। ਜੈਨ ਉਪਾਸਰੇ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਨਿਰਵਾਨ ਵਰਗੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਚੰਦਰਮਾ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਦਾ, ਪਰ ਹਨੇਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ!

ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਵਗਦੀ ਰੋਹੀ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਥੇਹ ਦੇ ਕੰਢੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਟੱਕਰ ਖਾਧੀ। ਟਿੱਬੇ ਨਾਲ ਖਹਿ ਕੇ ਛੱਲ ਅਟਕ ਕੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਅਚਾਨਕ ਮੰਦਰ ਦੀ ਵੱਖੀ ਵਿੱਚ ਧਸ ਗਈ। ਮੰਦਰ ਜੋ ਵਿਰਾਟ ਥੇਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ, ਮੁੜ ਤੋਂ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ- ‘ਭੱਠ ਸਾਹਿਬ’ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ‘ਸੁਰਸਿੰਘ’ ਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਸਰਹਾਲੀ ਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਸੇਵਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਤੀਤ ਹੋਇਆ। ਸੇਵਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ‘ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਛੀਨਾ’ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸੀਨਾ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰਿਆ।

ਪੱਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਬੀਬੀ ਰਜਨੀ ਦੀ ਦੰਤ ਕਥਾ ਵੀ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਿਸੇ ਅਭਿਸ਼ਾਪ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਪਿੰਗਲੇ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਤਵੰਤੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਟੋਕਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਦਰ-ਦਰ ਨਗਰ ਗਿਰਾਂ ਭਿਕਸ਼ਣੀ ਵਾਕਣ ਘੁੰਮਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਪੁੱਜੀ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਣ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦਾ ਕੋਹੜ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸੇ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ‘ਹਰਿਮੰਦਰ’ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਚੁਣਿਆ। ਬੀਬੀ ਰਜਨੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਟੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ...

...

ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਰੂਰ ਇੰਸਟਾਲ ਕਰੋ ਸਾਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਐਪ