ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਸਰਦੀਆਂ ਸੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੀ ਤਾ ਕਰਕੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਧੁੱਪ ਹੁਣ ਨਿੱਘੀ ਜਹੀ ਲਗਦੀ। ਮੈਂ ਉੱਠ ਕੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜ ਲਏ ਸਨ ਤੇ ਕੇਸੀ ਨਹਾ ਕੇ ਧੁੱਪੇ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਭਰਾ ਨੇ ਕਿਤੇ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਜਾਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਰਕੇ ਕਬੂਤਰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਖੁੱਡਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸਾਰੇ ਕਬੂਤਰ ਇਕ ਦਮ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਖੁੱਡੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਾਣੇ ਪਾਏ ਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਆਲਾ ਬਰਤਨ ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਪੀਣ ਲਈ ਤਾਜ਼ਾ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। 20-22 ਕਬੂਤਰ ਵਿਹੜੇ ਚ ਫਿਰਦੇ ਬੜੇ ਸੋਹਣੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋ ਕਈਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਂਜਰਾਂ ਪਾਈਆ ਹੋਈਆ ਸਨ। ਓਹ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਛਣ – ਛਣ ਕਰਦੇ ਫਿਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਕਬੂਤਰ ਦੁੱਧ ਵਰਗੇ ਚਿੱਟੇ ਸੀ। ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਤੇ ਹਰਾ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਓਹ ਚੋਗਾ ਚੁੱਗਦੇ , ਗੁੱਟਰ ਗੂੰ – ਗੁਟਰ ਗੂੰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਓਹ ਪਾਣੀ ਆਲੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਤਾਰੀ ਵੀ ਲਾ ਰਹੇ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਖੰਭ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਧੁੱਪੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੇ ਸੀ । ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਕਿਉਂਕਿ ਵੀਰਾ ਅੱਜ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਸਖਤ ਡਿਊਟੀ ਸੀ।ਕਿਤੇ ਕਿਧਰੋ ਬਿੱਲੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਨਾ ਹੋਜੇ।ਸੋ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਬਚਾ ਲਈ ਮੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਮੰਜਾ ਡਾਹ ਲਿਆ। ਤੇ ਬੈਠੀ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਰਹੀ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਚ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਵੀ ਵੀਰੇ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ?? ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਵੀ ਬਾਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੋਣਾ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਸਮਾਨ ਚ ਉੱਡਣ ਦਾ। ਉੱਡ ਤਾਂ ਓਹ ਹੁਣ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਹੋਣ ਤਕ ਵਾਪਸ ਘਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਪਤਾ ਨੀ ਕਿਉਂ?? ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਵੀ ਓਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸਵਾਲ ਕਰਾ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਵਾਪਸ ਕਿਉਂ ਆ ਜਾਣੇ ਓ ਹਰ ਦਿਨ??ਇਹ ਸਭ ਸੋਚਦੀ ਸੋਚਦੀ ਨੇ ਮੈਂ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਤਾੜੀਆ ਮਾਰ ਕੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਉੱਡ ਗਏ। ਮਾਤਾ ਭੱਜੀ ਆਈ ਓਹਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸਾਇਦ ਬਿੱਲੀ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ ਉੱਡ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਓਹਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਿਆ ਵੀ ਮੈਂ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਉਡਾਏ ਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਮੈਨੂੰ ਝਿੜਕਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਵੀ ਹੁਣ ਵੀਰੇ ਨੂੰ ਆਪੇ ਜਵਾਬ ਦੇਈਂ। ਸਾਡੇ ਮਾਵਾਂ ਧੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਕੁਝ ਕੂ ਕਬੂਤਰ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਬਨੇਰੇ ਤੇ ਬਹਿ ਵੀ ਗਏ ਸਨ। ਤੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਉਪਰ ਹੀ ਘੇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਉੱਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਜਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸੀ। ਮੈਂ ਮਾਂ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੋਣਾ ਉੱਡਣ ਦਾ। ਆਪਣੇ ਬਾਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਵਾਂਗ। ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦਿੱਤਾ। ਖਾਣ ਨੂੰ ਦਾਣੇ ਦਿੱਤੇ। ਹੁਣ ਸਰਦੀਆਂ ਚ ਇਹ ਬੇਚਾਰੇ ਕਿੱਥੇ ਚੋਗਾ ਚੁੱਗਦੇ ਫਿਰਦੇ। ਨਾਲੇ ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਉੱਡਣ ਦਾ ਜੀਅ...

ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਇਹ ਵਾਪਿਸ ਨਾ ਆਉਂਦੇ। ਹੁਣ ਆਪ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਆਏ ਤੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ। ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਮਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕੁਝ ਹਦ ਤਕ ਠੀਕ ਲੱਗੀ। ਵੀਰਾ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਖੁੱਡਾ ਦੀ ਸਫਾਈ ਦਾ ਖਾਸ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤੇ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਵੀ। ਕਣਕ, ਮੂੰਗੀ ਬਦਾਮ ,ਸਰੋਂ ਆਦਿ ਰੁੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੋਗਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਘੰਟੇ ਤਕ ਬਾਕੀ ਕਬੂਤਰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਆਗੇ। ਮੈਂ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਡ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਅੰਦਰ ਚਲ ਗਏ। ਮੈ ਖੁੱਡਾ ਬੰਦ ਕਰਤਾ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਹਜੇ ਵੀ ਲੱਗ ਰਿਆ ਸੀ ਵੀ ਕਬੂਤਰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਪਰ ਨਾਲ ਮੈ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਕਿਉਂ ਆਏ ਫਿਰ?? ਸਾਇਦ ਓਹ ਕੈਦ ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਇੰਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਖੁਦ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨੀ ਰਿਹਾ। ੨ ਵਕਤ ਦੇ ਚੋਗੇ ਲਈ ਓਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੈਦ ਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਓਹ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਉੱਡਣ ਦਾ ਹੁਨਰ,ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ, ਆਪਣੀ ਕਲਾਬਾਜ਼ੀ, ਚੋਗ ਚੁਗਣ ਸਭਕੁਝ। ਸਾਇਦ ਓਹ ਡਰਦੇ ਨੇ ਵੀ ਜੈ ਕਿਤੇ ਉੱਡ ਕੇ ਦੂਰ ਲੰਘ ਗਏ ਤੇ ਚੋਗਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਕੋਈ ਤਾਂ ਡਰ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਓਹਨਾ ਨੂ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਿਆ ਏ ਕੈਦ ਚ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਲਈ।ਇਹ ਕਬੂਤਰ ਹੂਬ ਹੂ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਜਾਪੇ। ਮੈਂ ਵੀ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਚਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਕਿੰਨੇ ਸੁਪਨੇ ਸੀ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ। ਬਸ ਰਿਸਤਿਆਂ ਦੀ ਕੈਦ ਚ ਖੁਦ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਕੂ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਕੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਉੱਡਣ ਦਾ ਖਿਆਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਨੀ ਆਇਆ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ੨ ਟਾਈਮ ਦੀ ਰੋਟੀ ਮਿਲੀ ਜਾਂਦੀ ਆ ਤੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਘਰ। ਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੇ ਇੰਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜੇਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਡਰ ਲਗਦਾ ਉੱਡਣ ਤੋਂ। ਕਿੱਥੇ ਜਾਊ?? ਕਿੱਥੇ ਰਹੂੰ? ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਨਾ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਕਿਹੜਾ ਮੂੰਹ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਿਸ ਅਾਊ?? ਕਿਤੇ ਖੁਦ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਖੜੀ ਹੋਣ ਦੇ ਚਕਰ ਚ ਬਾਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਾ ਟੁੱਟ ਜਾਣ। ਬਸ ਆਹ ਸਬ ਸੋਚਦੀ ਮੈ ਵੀ ਕਬੂਤਰਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਘਰ ਵੜ ਜਾਣੀ ਆ। ਉੱਡਣ ਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਬਸ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ।
ਹਾਲਤ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਕੈਦ ,
ਓਸ ਪੰਛੀ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਏ,,
ਜੋ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ,
ਉੱਡਣਾ ਚਾਉਂਦਾ।।
ਤੋੜਨ ਲਈ ਪਿੰਜਰਾ ,
ਪੂਰਾ ਉਹ ਏ ਜੋਰ ਹੈ ਲਾਉਂਦਾ।
ਅੰਦਰ ਪਿੰਜਰੇ ਦੇ ਉਹ ਫੜਫੜਾਉਂਦਾ,
ਬੇਵਜਹ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਉਂਦ ਆ।
ਪਰ ਕੋਈ ਓਸ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ੋਰ ,
ਨਹੀਂ ਸੁਣਨਾ ਚਾਉਂਦਾ।।
ਕਦੇ ਡਰਾ ਕੇ ਤੇ ਕਦੇ ਧਮਕਾ ਕੇ
ਓਹਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਹੈ ਚੁੱਪ ਕਰਾਉਂਦਾ।
ਨਾ ਕੋਈ ਓਸਦੀ ਹਾਲਤ ਤੇ ਤਰਸ ਹੈ ਖਾਂਦਾ।।
ਓਹ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਹੈ,
ਬਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣਾ ਚਾਉਂਦਾ।।
ਬਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣਾ ਚਾਉਂਦਾ।।
ਲਿਖਤ – ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ